دفتر چهارم
وندیداد
« وَندیداد » نام بخشی از اوستاست که در بیشتر پاره های آن از دستورها و قانونهای زندگی فردی و همگانی و پاداش و پادافرۀ کردار مردمان گفتگو می شود ؛ به دیگر سخن « وندیداد » بخش « فقهی » اوستاست و خواننده را با احکام فرعی آیین « زرتشت » که در کارهای روزانه بکار می آید ، آشنا می سازد .
معنی واژۀ « وندیداد » خود گویای همین امر است . « وندیداد » شکل نادرست و تحریف شده ای از ترکیب اوستائی « Vidaeva data»به معنی « قانون ضد دیو » است .
مقصود از « دیو » چنان که پیش از این هم اشاره رفت ، خداوند گاران آریائی پیش از « زرتشت » بوده که با پدیدار شدن « زرتشت » و گسترش آیین یگانه پرستی او از درجۀ اعتبار افتادند و قانون و آیین آنان منسوخ گردید . بنا بر این « قانون ضد دیو » یعنی قانون و آیین اهورائی که با آیین و قانون خداوند گاران آریائی باستانی نا سازگار و ناهماهنگ است .
« وَندیداد » بنا بر نوشته های دینی « مزد یسنا » نسک نوزدهم از بیست و یک نسک اوستای روزگار ساسانیان بوده که از پریشانی و آشفتگی دیگر بخشهای « اوستا » بی بهره نمانده اما تقریباً به همان اندازۀ دوران ساسانیان برای ما بجا مانده است .
فصلهای « وندیداد » را « فَرگَرد »می نامند یعنی « فرابریده » . « وندیداد » بیست و دو فر گرد دارد . در این فر گردهای بیست و دو گانه همه جا سخن از « داد » یا « قانون » نیست بلکه از چیزهای دیگر نیز گفتگو می شود ؛ چنان که در فرگردیکم از شانزده کشور آفریدۀ « اهورا » و زیانهائی که « اهریمن » بدین سرزمینها می رساند ، سخن در میانست و در فر گرد دوم از روزگار « جمشید » و ویرانی جهان و در فر گرد سوم از کشاورزی و شادمان شدن زمین از کشت و کار و ناخشنود گردیدن آن از آلایش لاشه و مردار گفتگو می شود و در فر گرد هیجدهم از موبدان راستین و دروغین و خروس که بامدادان به نمایندگی « سروش » مردم را از خواب بر می انگیزد و از « بو شاسب » _ دیو خواب اهریمنی _ بر حذر می دارد و به کار و کوشش می خواند و در فر گرد نوزدهم از کوشیدن « اهریمن » برای فریفتن « زرتشت » و روان مردم پس از مرگ و جز آن سخن می رود .
فرگردهای چهارم تا هفدهم شایستگی آنرا دارد که « داد » یا « قانون » نامیده شود . در این فرگردها بیشتر به شیوۀ شستشو و پاکیزگی و آلایش لاشه و مردار و کفارۀ گناهان و پادافرۀ بزهکاران پرداخته شده است .
برای این که در این کتاب نمومه هائی از همه بخشهای « اوستا » به دست داده شود ، لازم آمد پاره هائی از « وندیداد » را نیز به نگارش در آوریم . بدین منظور فرگرد پنجم و بخشی از فرگرد هفتم « وندیداد » را که نخستین در موضوع دوری از آلایش جهان و دومین در بارۀ پزشکی و درمان است در اینجا می آوریم .
فرگرد پنجم
7_1
اگر کسی در ژزفای رودی بمیرد و مرغی از چکاد کوه بدان دره فرود آید و از کالبد آن مرده بخورد و دیگر باره فرا رود د و بر فراز درختی سخت یا نرم چوب به پرواز در آید و آنرا با سرگین خود بیالاید ، آنگاه مردی از ژرفای دره به کوه بر آید و از آن درختِ آلوده هیزم بر گیرد و آتش بر افروزد ، پادافرۀ گناه او چیست ؟
_ لاشه و مرداری که سگ یا گرگ یا مرغ یا باد یا مگس بیاورد ، کسی را گناهکار نمی کند ؛ چه اگر چنین لاشه و مرداری کسی را گناهکار می کرد ، بزودی با بودن مردار بسیار بر روی زمین ، در این جهان خاکی روانها پر از بیم و هراس می شد و تن ها سزاوار مرگ می گردید .
_ اگر کسی از جوی به کشتزار خویش آب روان کند و در نخستین یا دومین یا سومین یا چهارمین بار لاشۀ سگ یا گرگ یا روباه در آن آب پدیدار شود ، پادافرۀ گناه او چیست ؟
9_8
_آیا آب آد می را می کشد ؟
_ نه ! آب آدمی را نمی کشد . « اَستوویداتو » آدمی را به بند کشد و دیو « وَیو » او را فرو بندد و بدر برد . آب او را فرو برد و بر آورد و بر کرانه افکند ؛ آنگاه مرغکان او را بخورند تا بخت فرا رسد و به پایان کشاند . _ آیا آتش آدمی را می کشد ؟
_ نه ! آتش آدمی را نمی کشد .« اَستوویداتو » آدمی را به بند کشد و دیو « وَیو » او را فرو بندد وبدر برد و آتش تن و جان وی را بسوزاند تا بخت فرا رسد و به پایان کشاند .
14_10
چون تابستان سپری گردد و زمستان فرا رسد ، مزدا پرستان باید در هر خانمان سه « کده » برای مردگان بسازند ، چندان بزرگ که سرِ بر افراشته و پاهایِ کشیده و دستهای گشوده را نیازارد . باید تن بیجان مردگان را در آن « کده » ها دو شب یا سه شب یا سی شب فرو بگذارند تا بدان هنگام که مرغکان دیگر باره به پرواز در آیند . گیاهان روئیدن آغاز کنند و آبها روان شوند و باد بهاری زمین را بخشکاند . آنگاه باید مزدا پرستان کالبد مرده را به دخمه برند و در آفتاب نهند تا هنگامی که باران بر آن کالبد فرو بارد و به دخمه نیز فرو بارد و به خونابه و چرک نیز فرو بارد و مرغکان همه را فرو خورند . اگر مزدا پرستان کالبد مرده را تا یک سال در آفتاب نگذارند ، باید همان پادافرۀ مردی که مرد پاکی را بکشد دربارۀ آنان روا گردد .
21_15
_ آیا تو ای « اهورامزدا » ! آب را از دریای « فراخ کرت » روان کنی و همانگاه ابر و باد را به شتاب آوری ؟
_ آیا تو ای « اهورامزدا » ! آب را به لاشه و مردار و دخمه و خونابه و چرک و استخوان بگذرانی ؟
_ آیا تو ای « اهورامزدا » ! هر آنچه را ناپاک است به دریای « پوئیتیک » فرا رانی؟
_ آری ای « سپیتمان زرتشت » ! چنانست که گفتی :
منم که آب را از دریای « فراخ کرت » روان سازم . منم که ابر و باد را به شتاب آورم . منم که آب را به لاشه و مردار و دخمه و خونابه و چرک و استخوان بگذرانم .
من _ « اهورامزدا » _ هر آنچه را ناپاک است فرارانم و همانگاه به دریای « پوئیتیک » ریزم .
آبها چندی در میان دریا بگردند ؛ آنگاه پاک شوند و به دریای « فراخ کرت » روی آورند و به سوی « درخت هوائی » پیش روند . در آنجا گیاهان بسیار برویند ؛ از هر گونه صدها هزارها ، هزارها ده هزار ها برویند .
پس همچنان من _ « اهورامزدا » _ برای خوراک مردم پاک و جانوران سودمند ، باران فرو بارم .
مردم از گندم من بخورند و جانوران سودمند از گیاه اینست نیک ! اینست زیبا ! اینست آنچنان که تو به درستی گفتی .
* * *
« اهورامزدا » ی پاک با این سخن به « زرتشت » پاک رامش بخشد :
_ آیین راستین برای زندگی آینده بهترین رسائی آورد .
ای « زرتشت » پاک ! این دین « مزد یسنا » ست که دارندۀ اندیشه و گفتار و کردار نیک را پاک و رسا گرداند .
25 _22
_ ای آفریدگارِ پاکِ جهان خاکی ! این آیین زرتشی دشمن دیو تا چه پایه مهتر و بهتر و زیباتر از آیینهای دیگر است ؟
_ ای « سپیتمان زرتشت » !
می توان پنداشت که این آیین زرتشتی دشمن دیو در مهی و بهی و زیبائی در برابر دیگر آیینها چنانست که آب کلانی آب خردی را فرو برد .
ای « سپیتمان زرتشت » !
می توان گمان برد که این آیین زرتشتی دشمن دیو ، در مهی و بهی و زیبائی در برابر دیگر آیینها چنانست که درخت بزرگی ، درخت خردی را پنهان کند .
ای « سپیتمان زرتشت » !
می توان پنداشت که این آیین زرتشتی دشمن دیو در مهی و بهی و زیبایی[در برابر دیگر آیینها] چنانست که آسمان گرداگرد این زمین را فرا گیرد
فرگرد هفتم
36
ای آفرید گار جهان خاکی ! اگر مزدا پرستان بخواهند به در مانگری پردازند ، نخست [در مانگری خویش را] بر کدامین کس باید بیازمایند؛ بر مزدا پرست یا دیو پرست ؟
37
_[در مانگران] نخست باید [کار خویش را] بر دیو پرست بیازمایند نه بر مزدا پرست.
اگر[درمانگر] نخستین[بار تن] یک دیو پرست را [برای درمان] شکاف و او مرد و باز دومین بار بدین کار دست زد [و بیمار] مرد و سومین بار بدین کار پرداخت [و بیمار] مرد،[آن درمانگر] برای همیشه نا آزموده[است.]
38
پس نباید آن مرد، مزدا پرستان را بسان درمانگر درمان کند یا در میان ایشان به کارد پزشکی دست یازد و بدین کار خویش [بدانان] زیان رساند.
اگر چنین کسی مزدا پرستان را چون درمانگر، درمان کند یا در میان ایشان به کارد پزشکی پردازد و[بدانان]زیان رساند ، برای زیانی که رسانیده است پادافرۀ گناه دانسته و آگاهانه سزاوار اوست.
39
اگر[درمانگر] نخستین [بار تن] یک دیوپرست را [برای درمان] شکافت و او بهبود یافت و دومین بار بدین کار دست زد[و بیمار] بهبود یافت و سومین بار بدین کار پرداخت [ وبیمار] بهبود یافت ، [آن درمانگر] برای همیشه آزموده [است.]
40
پس [چنین کسانی] به خواست خویش توانند چون درمانگران به پزشکی پردازند و مزدا پرستان را درمان کنند یا در میان ایشان کارد پزشکی کنند.
41
یک« آتربان» را درمان کند برای آفرین نیک. خانه خدای را درمان کند به ارزش کم بهاترین ستور. دهخدای را درمان کند به ارزش ستور میان بها. شهربان را درمان کند به ارزش پر بهاترین ستور . شهریار را درمان کند به ارزش یک گردونۀ چهار اسبه.
42
بانوی خانه خدای را درمان کند به ارزش یک ماده خر. بانوی دهخدای را درمان کند به ارزش یک ماده گاو . بانوی شهربان را درمان کند به ارزش یک مادیان. بانوی شهریار را درمان کند به ارزش یک ماده شتر.
43
پسر دهخدای را درمان کند به ارزش پر بهاترین ستور. بهترین ستور را درمان کند به ارزش ستور میانه بها. ستور میانه بها را درمان کند به ارزش کم بهاترین ستور. کم بهاترین ستور را درمان کند به ارزش چارپای خرد. چارپای خرد را درمان کند به ارزش یک خوراک گوشت.
44
ای «سپیتمان زرتشت» ! اگر [پزشکانی] گونه گون درمان بخش _ یکی با کارد درمان بخش ،یکی با دارو، یکی با سخن ایزدی _ درمان کنند ، آن کس که با سخن ایزدی درمان کند ، درمان بخش ترین درمان کنندگان است؛ بسان آن کس که شکم مرد پارسائی را درمان بخشد.
اوستا«دفتر ششم_خرده اوستا»