دفتر پنجم
ویسپرد
بخشی از نامۀ کهن «اوستا» را «ویسپرد» نامیده اند. این بخش کوتاه در شیوۀ نگارش و مطلب به «یسنا» مانندگی بسیار دارد و شامل سرودهای کوتاهی در ستایش ردان و پاکان و پارسایان و همه پدیده های نیک و ستودنی آفرینش است.
واژۀ «ویسپرد» از دو واژه اوستائی «ویسپ» و «رتو» ساخته شده و معنی لفظی آن «همه ردان» یا « همه سران» است. گزیدن این نام برای این بخش از نامۀ مینوی از روی مطلب آنست که گفتیم ستایش و آفرین سراسر آفرینش نیک « اهورامزدا» است.
گذشته از ایزدان یا فرشتگان ، جهان مینوی و آسمان با هر آنچه در آنست و زمین با هر آنچه بر اوست از نیک و نغز ، در این بخش «اوستا» یاد گردیده است. همچنین هر پاره و بند و سرود و واژه و گزارش« اوستا» یادگردیده و همه جشنهای دینی و هنگامهای ستایش از بامداد و نیمروز و شب و جز آن یکایک بر شمرده شده و هر آنچه با جشن و ستایش و نیایش دینی بستگی و پیوند دارد چون «هوم» و «برسم» و «زور» و «میزد» و «بوی» (= بخور) و جز آن ستوده شده و خشنودی «رد» یا بزرگ مینوی هر یک از آنها خواسته شده است.
میتوان گفت «ویسپرد» ستایش نامه و سپاس نامۀ نیاگان نامبردار و پارسای ماست برای بخششهای ایزدی و آفرینش نیک «اهورامزدا» که به پیشگاه وی پیشکش آورده اند.
چنان که گفته آمد «ویسپرد» مانندگی تمام به «یسنا» دارد و میتوان گفت در اصل کتاب ویژه ئی نبوده بلکه پیوست«یسنا» بشمار میآمده است. بویژه که میدانیم هیچگاه در جشنها و ستایشهای دینی «ویسپرد» به تنهائی خوانده نمی شود و همواره همراه «یسنا» ست و در بسیاری از موردها «وندیداد» هم با آن سروده می شود. اما هنگامهائی از سال هست که بویژه «ویسپرد» می خوانند و آن هنگامهای شش گهنبار سال است و سرایش «ویسپرد» را در این هنگامها «گهنباران ویسپرد» می خوانند.
فصلهای «ویسپرد» را مانند «یشتها» ،«کرده» مینامند و بنا بر نظرهای گوناگون اوستا شناسان باختر ، این کتاب به بیست و سه یا بیست و چهار یا بیست و شش یا بیست و هفت «کرده» بخش شده است.
گزارش پهلوی «ویسپرد» نیز برجاست و بیش از صد سال پیش از این به کوشش «اشپیگل» در «وین» به چاپ رسیده و همۀ آن به سه هزارو سیصد واژه بر آورد گردیده است.
در این دفتر برای آن که نمونه ئی از «ویسپرد» در کنار دیگر بخشهای نامۀ مینوی بدست داده باشیم، کرده های هفتم و پانزدهم آنرا به نگارش در میآوریم.
کردۀ هفتم
1
سخنان درست گفته را میستائیم . «سروش» پاک را میستائیم. «آشی» نیک را میستائیم. «نریوسنگ» را میستائیم. آشتی پیروزگر را میستائیم. [مردم] نیفتادنی و نلغزندنی را میستائیم. «فروهر» های پاکدینان را میستائیم. پل «چینوت» را میستائیم. «گرزمان» «اهورامزدا» را میستائیم. بهشت را میستائیم که روشنائی همه گونه خوشی را میبخشد.
2
بهترین راه به سوی بهشت را میستائیم. «ارشتاد» را میستائیم که گیتی را برافزاید و بپروراند و بدان سود رساند. دین مزدا پرستی را [میستائیم.] «روشن» راست ترین [ آفریدگان] را میستائیم. «مهر» دارندۀ دشتهای فراخ را میستائیم. « پارندی» چالاک را میستائیم ؛ آن چالاک [ ترین] چالاک اندیشان، چالاک [ترین] چالاک سخنان ، چالاک [ ترین] چالاک کرداران ، آن که تن را چالاک سازد.
3
پهلوانی مردانه را میستائیم که به مردان گشایش دهد ، که به هوش گشایش دهد ، که تندتر از تند و دلیرتر از دلیر [است] ، که بسان بهره ئی ایزدی به [مرد] رسد و مردان را در گرفتاری رهائی بخشد. خواب مزدا دادۀ مایۀ شادمانی جانوران و آدمیان را میستائیم.
4
آن آفریدگان پاک را که پیش از آسمان و آب و زمین و گیاه و جانور خوب کنش ساخته و آفریده شدند، میستائیم.
دریای «فراخ کرت» را میستائیم. باد چالاک مزدا آفریده را میستائیم. آسمان درخشان را که پیش از هستی جهان ساخته و آفریده شد ، میستائیم.
5
«آذر» پسر «اهورا مزدا» ردپاکی را میستائیم. «زور» ه و «کشتی» و «برسم» پاک از روی راستی گسترده و رد پاکی را میستائیم «اپم نپات» را میستائیم. «نریوسنگ» را میستائیم.
« داموئیش اوپمن» دلیر را میستائیم. روانهای در گذشتگان را میستائیم. «فروهر» های پاکدنیان را [میستائیم.]
«اهورامزدا» رد بزرگوار را میستائیم؛ آن که در پاکی سر آمد و برتر [از همگان] است.
همه سرودهای [آیین] زرتشتی را میستائیم. همه کردارهائی را که بجای آورده شده است و بجای آورده خواهد شد ، میستائیم.
کردۀ پانزدهم
[راسپی] :
_ ای مزدا پرست زرتشتی !
دستها و پاها و هوش [خویش] را برای پرداختن به کردار نیک و داد [و] درستی و پرهیز از کردار زشت و بیداد [و] نادرستی [و برای] برزیگری خوب ،نگاهدار [و به کار گمار] تا ورزیده شود و نارسا[ ئی آن] رسا گردد.
2
چنین باد که برای ستایش «اهورا مزدا» - تواناترین پاکی که ستایشگر اوییم – و برای بی درنگ و بی لغزش بر خواندن و باز خواندن و به یاد سپردن و به دل گرفتن و بر شمردن و سرودن هفت هات پیروزمند « یسنا» در اینجا [شنوائی و] فرمانبرداری پدیدار گردد.
3
چنین باد که برای بر خواندن گفتارهای پیروزمندانه و [ستایش] آذر «اهورامزدا»- آن که – بزرگ نیرومند پیروزگر دشمن شکن، خوانده شده است و خوانده خواهد شد _ [در اینجا شنوائی و فرمانبرداری پدیدار گردد.]
5-4
سرودهای ستایش و نیایش و آفرین ، پیشکش «اهورا مزدا» و امشا سپندان و ردان پاک بزرگوار و برترین رد و «اشی» سر آمد و [نیایش] رد پسند سر آمد ، باد!
به «سپند منتر» و دین مزدا پرستی ، به «استوت یسنیه» و همه ردان و نیایشهای رد پسند «هوم » پیشکش میکنیم!
سراسر آفرینش پاک برای ستایش و نیایش و خشنودی و آفرین خوانی ، شنوا شوند ؛ در آغاز همچنان که در انجام.
[زوت] : «یتا اهووئیریو . . . » که «آتروخش»به من بگوید.
[ راسپی] : «اثارتوش اشات چیت هچا . . . » که مرد پاکدین دانا بگوید.
« مزدا اهورا » زنان و مردانی را که در میان آفریدگان ، بهترین ستایش را به [ آیین ] راستی بجا آورند ، باز میشناسد. چنین مردان و زنانی را میستائیم .
* * *
(بندیکم در اینجا باز خوانده می شود)
« سروش » پاک را میستائیم . « اهورا مزدا » رد بزرگوار را میستائیم ؛ کسی که در پاکی برترین و بزرگترین [ است.] همه سرودهای [آیین] زرتشتی را میستائیم. همه کردارهای نیک را که بجای آورده شده است و بجای آورده خواهد شد ، میستائیم.
« مزدا اهورا » زنان و مردانی را که در میان آفریدگان ، بهترین ستایش را به [ آیین ] راستی بجا آورند، باز میشناسد . چنین مردان و زنانی را میستائیم
اوستا«دفتر ششم_خرده اوستا»